استانداردهاي‌ كنترل كيفيت

يكي از استانداردهاي حسابرسي، استاندارد كنترل كيفيت كار حسابرسي است كه در بخش ۲۲ استانداردهاي حسابرسي مطرح شده است. در اين بخش، كار حسابرسي به معناي اشتغال حرفه‌اي درحرفه حسابرسي مطرح شده و محدود به كار اجرايي نيست.

‌چنان كه در مقدمه استانداردهاي حسابرسي مصوب سال ۷۸ مطرح شده، اين استانداردها مجموعه‌اي از اصول بنيادي و روشهاي اساسي و رهنمودهايي است كه براي اجراي كار حسابرسي تدوين مي‌شود. در اين رابطه همواره در اصول كلي حسابرسي ذكر شده كه حسابرسي بايد براساس استانداردهاي مربوط انجام شود. بنابراين در‌بند<حدود‌رسيدگي> گزارش حسابرسي، هميشه بر همين نكته تاكيد مي‌شود كه حساب رسي براساس استانداردهاي حساب رسي انجام شده است.

يكي از استانداردهاي حسابرسي، استاندارد كنترل كيفيت كار حسابرسي است كه در بخش ۲۲ استانداردهاي حسابرسي مطرح شده است. در اين بخش، كار حسابرسي به معناي اشتغال حرفه‌اي درحرفه حسابرسي مطرح شده و محدود به كار اجرايي نيست. در اين رابطه سياستها و روشهاي كنترل كيفيت در دو سطح موسسات و در سطح هركار حسابرسي مطرح شده است. بنابراين چنين برداشت مي‌شود كه طيف اين استاندارد وسيع و گسترده است.

مقاله حاضر برگرفته از سخنراني زنده ياد مرحوم سيامك جوانبخت است كه در همايش كنترل كيفيت در تاريخ پانزدهم ارديبهشت سال جاري در محل سازمان حسابرسي، بوسيله ايشان براي شركت كنندگان ايراد شد.

سياستها و روشهاي كنترل كيفيت در سطح موسسات حسابرسي
موسسات حسابرسي ‌بايد سياستها و روشهايي را تدوين و مستقر كنند تا مطمئن شوند كه عمليات حسابرسي آنها براساس استانداردهاي حسابرسي انجام مي‌شود. اين استاندارد يك سيستم كنترل داخلي يا محيط كنترلي براي اين حرفه ايجاد مي‌كند تا فعاليت حساب رسي به‌نحو مناسب انجام شود. البته سياستها و روشها در سطح موسسات حساب رسي بستگي به سازماندهي و حجم و گستردگي موسسات حساب رسي و مراكز جغرافيايي آنها و همچنين به رابطه منافع با مخارج بستگي دارد.

اولين قسمت سياستها و روشهاي كنترل كيفيت، الزامات حرفه‌اي است. كاركنان موسسه حساب رسي بايد به اصول استقلا‌ل، راز داري و درستكاري و رفتار حرفه‌اي پايبند بوده و آن را رعايت كنند. به‌نظر مي‌رسد با توجه به اهميتي كه اخلا‌ق حرفه‌اي دارد، اين موضوع در صدر سياستها و روشها قرارگرفته‌است.

كار حساب رسي بر مبناي اخلا‌قيات پايه گذاري شده است. سنگ بناي كار حساب رسي براساس انتخاب افرادي است كه از نظر اخلا‌قيات در سطح بالايي قرار داشته‌ باشند.
مهمترين ويژگي مورد نياز براي اين افراد استقلا‌ل است بطوري كه بايد بي طرف، رازدار و داراي رفتار حرفه‌اي كه درستكاري از مباني آن است، باشند و نبايد روابطي مالي با صاحبكار از ‌نظر مشاركت يا سرمايه‌گذاريها داشته باشند.

چنانچه اين ويژگي را تقويت كنيم، به‌نظر مي‌رسد استفاده كنندگان اعتماد بيشتري نسبت به جامعه حرفه‌ا ي پيدا خواهند كرد. اعتلا‌ي اخلا‌ق و رفتار حرفه‌اي نياز به آموزش دارد لذا بايد مباني رفتار حرفه‌اي را تدوين كنيم و به كاركنان موسسه حساب رسي مقاله حاضر برگرفته از سخنراني زنده ياد مرحوم سيامك جوان بخت است كه در همايش كنترل كيفيت در تاريخ پانزدهم ارديبهشت سال جاري در محل سازمان حساب رسي، بوسيله ايشان براي شركت كنندگان ايراد شد.

آموزش كامل بدهيم. اين آموزش را مي‌توان از راههاي مختلف انجام داد، به صورت اطلا‌عيه‌هايي كه به آنها داده مي‌شود، يا كلا‌سهاي آموزشي كه براي آنها برگزارمي‌شود. همچنين به منظور داشتن اعتماد نسبت به رعايت اخلا‌ق حرفه‌اي ضروري است كه از‌حسابرسان دركار هاي مختلف تاييديه‌اي در رابطه با استقلا‌ل و نداشتن روابط منع شده با واحدهاي مورد رسيدگي دريافت شود. اين مجموعه الزامات حرفه‌اي است كه به‌نظر مي‌رسد براي زيرساخت يك موسسه حساب رسي اهميت خاصي دارد. حال اگر سازمان حساب رسي را به عنوان نمونه بررسي كنيم مي‌بينيم كه آيين رفتار حرفه‌اي در اين سازمان تهيه و تدوين شده، بخشنامه‌هاي مختلفي در رابطه با حفظ استقلا‌ل كاركنان حرفه‌اي در واحدها، از طرف مديريت سازمان تهيه و ابلا‌غ شده، و در هنگام استخدام تاييديه‌اي مبني بر رعايت اصول و موازين حرفه‌اي از آنها دريافت مي‌شود. ضمناً در برنامه‌هاي آموزشي سازمان نيز مبحث اخلا‌ق و رفتار حرفه‌اي نيز گنجانده شده كه به‌نحو مناسب اجرا مي‌شود.

قسمت دوم سياستها و روشهاي كنترل كيفيت در سطح موسسات حساب رسي مهارت و صلا‌حيت حرفه‌اي است. خصوصيات اخلا‌قي شرط ابتدايي در مورد اشخاصي است كه مي‌خواهند در اين حرفه كار كنند. شرط دوم اين است كه اين افراد بايد داراي صلا‌حيت حرفه‌اي و تخصصي بوده و آموزشهاي لا‌زم را نيز ببينند تا بتوانند وظايف خود را آگاهانه انجام دهند و قادر باشند با بكارگيري دانش و مهارت خويش، مراقبتهاي حرفه‌اي را در اجراي وظايف خود به كار برند.
حساب رسان با اين ويژگيها بايد در ضمن كار نيز آموزش ببينند و مهارت و دانش آنها افزايش يابد. به‌نظر مي‌رسد اگر افراد ماهري را هم بكار بگيريم ولي به آنها آموزش مستمر بمنظور افزايش مهارت و دانش آنها داده نشود، كيفيت مورد انتظار حاصل نخواهد شد.

در ارتباط با انتخاب كاركنان از نظر دانش و صلا‌حيت فني، روشهايي در استانداردها پيش‌بيني شده كه نمونه‌هايي از آن به شرح زيرا ست.

هر موسسه حساب رسي بايد با توجه به نياز پرسنلي خود كه تابع حجم كارهاي در دست و يا كارهايي است كه در آينده به موسسه ارجاع خواهد شد برنامه‌اي براي استخدام داشته باشد. مسئولا‌ن استخدام بايد خود از صلا‌حيتهاي حرفه‌اي (ا داري و تخصصي) برخوردار باشند.
به منظور استخدام بايد شرايط و معيارهايي از پيش تعيين شود به طوريكه اين معيارها دربرگيرنده‡ متغيرهايي مانند هوش، استعداد، درستكاري، صداقت ، انگيزه‌ها، استعداد حرفه‌اي، سوابق تحصيلي، موفقيتها و تجارب باشد.

پس براي ارزيابي داوطلبان استخدام در موسسه حساب رسي به شرايط و معيارهايي نياز است كه در اين ميان عنصرهاي اخلا‌قي و بعضي خصايص شخصي بسيار مهم است. هوش و استعداد حساب رسان بايد در سطح خوبي باشد.
نگهداري سوابق استخدامي در موسسه‌هاي حساب رسي مهم است. بايد همواره سوابق استخدامي يكايك كاركنان موسسه حساب رسي حفظ شود . در پرونده سوابق استخدامي حساب رس وجود مداركي نظير درخواست همكاري، مستندات مربوط به مصاحبه، مدارك مربوط به سوابق تجربي و آموزشي و گواهي كار از كار فرمايان قبلي اهميت خاصي دارد.

پس از استخدام براي حفظ و ارتقاي كيفيت و دانش حرفه‌اي كاركنان بايد برنامه ريزي لا‌زم براي آموزش مستمر حرفه‌اي تدوين شود. براي اين‌كار بايد <كميته اعتلا‌ي حرفه‌اي> در موسسه حساب رسي در نظر گرفته شود. اعضاي اين كميته ‌بايد داراي وظايف مشخص و اختيارات كافي باشند و بايد بر مبناي تصميمات آنها برنامه‌هاي آموزشي ‌طراحي شود.

در برنامه‌هاي آموزشي موسسات حرفه‌اي بايد هدف ها، نحوه آموزش و پيش‌نيازهاي آموزشي گنجانده شود.
ضمناً آموزش در داخل موسسه حساب رسي، شركت كاركنان در كميته‌هاي مختلف، تهيه و توزيع مقالا‌ت حرفه‌اي و همچنين آشنا كردن كاركنان با استانداردهاي حرفه‌اي جديد به اين امر كمك مي‌كند. همچنين برخي از برنامه‌ها را مي‌توان به صورت آموزشهاي خاص براي تربيت كاركنان متخصص در صنايعي مانند بيمه و بانك تدوين نموده و با بهره‌گيري از منابع خارج از موسسه، از جمله رهنمود هاي انجمنهاي حرفه‌اي، اجرا كرد.
در برنامه‌هاي آموزشي خارج از سازمان، شركت كاركنان در سمينارها را نيز مي‌توان گنجاند. لا‌زمه اجراي مناسب برنامه‌هاي اعتلا‌ي حرفه‌اي نظارت بر اجراي آموزش است. سوابق‌آموزشي در سطح كل موسسه و تك تك كاركنان بايد در قسمت آموزش نگهداري شود.

درخصوص‌ارتقاي حرفه‌اي كاركنان، بايد دستورعمل‌هاي خاصي داشته باشيم كه در آن مسئوليتهاي رده‌هاي مختلف تعيين شده باشد، ارزيابي عملكرد شان انجام شود و شرايط ارتقا به رده‌هاي بالا‌تر تعيين شود و اينها قاعدتاً بايد از طريق تعيين وظايف حرفه‌اي و ارزيابي آنها در مراحل مختلف كار حساب رسي از طريق آزمون دانش فني، تواناييها و تحليل قضاوت ها و مهارتها و رهبري، چگونگي ارتباط با صاحبكار، ارزيابي گردد. ضمناً داوطلبان استخدام در موسسه نيز بايد به اين مسائل آگاهي كامل داشته باشند.
در زمينه‡ تقسيم كار حساب رسي نيز مي‌دانيم كه قاعدتاً كار توسط يك نفر انجام نمي‌شود. بنابراين كار حساب رسي بايد با توجه به نوع و حجم كار تقسيم و زمانبندي شود. اين تقسيم كار اهميت خاصي دارد. در تقسيم كار بايد به پيچيدگي و حجم كار و ضوابط استقلا‌ل توجه خاص شود.
پس بايد افرادي واجد شرايط و تحت سرپرستي مناسب به‌نحو مطلوب كاري را به سامان برسانند. هر مرحله كار حساب رسي بايد چنان هدايت و سرپرستي و بررسي شود كه از انجام كار با كيفيت مناسب اطمينان به دست آيد. پس هدايت و سرپرستي و بررسي مجدد كار جزو الزاماتي است كه بايد سرلوحه سياستها و روشها قرار گيرد.

در انجام كار حساب رسي بايد از نظر كارشناسان استفاده شود و در تدوين رهنمود هايي كه در زمينه مشاوره تدارك ديده مي‌شود ‌بايد زمينه‌هاي مناسب و منابعي دست يافتني مطرح شود و به آگاهي كاركنان برسد. در اين زمينه مي‌توان از نظر مشورتي كارشناسان صنعتي، حقوقي، انجمنهاي حرفه‌اي يا كميته‌هاي تخصصي داخلي كمك گرفت. در ارتباط با مسائل فني نياز مبرمي به كارشناسان فني در ارتباط با طرحهاي عمراني و طرحهاي افزايش سرمايه داريم كه بنظر مي‌رسد همكاري آنها در انجام كار تاثير زيادي در كيفيت كار خواهد داشت.

مطلب ديگر در مورد پذيرش و حفظ صاحبكار است. در اين زمينه، الزام شده است كه صاحب كاران بايد به‌طور مستمر ارزيابي شوند. ارزيابي صاحب كاران از بُعد استقلا‌ل موسسه حساب رسي، توانايي موسسه حساب رسي در ارتباط با ارائه خدمات به آنها و الزامات قانوني پذيرش صاحبكار و از همه مهمتر درستكاري صاحب كاران بسيار اهميت دارد. پس قبل از اينكه صاحب كاران پذيرش شوند بايد از اين ديدگاهها مورد ارزيابي قرار بگيرند.

ضمانت اجراي سياستها و روشهاي كنترل كيفيت در سطح موسسات حساب رسي، بررسي و بازبيني مستمر آنها مي‌باشد. براي بررسي و بازبيني بايد برنامه زمانبندي مشخص وجود داشته باشد و در دو بُعد انجام شود. يكي اينكه مسئله رعايت سياستها و روشهاي اجرا شده را آزمون كنيم و از بُعد ديگر، چگونگي اجراي عناصر كنترل كيفيت و نتايج آن در كار حساب رسي را بررسي نماييم بطوري كه اطمينان پيدا كنيم در صورتي كه نياز به تغييرات داشته باشد، نسبت به تغييرات آنها اقدام لا‌زم صورت مي‌گيرد.

اگر كنترل كيفيت كار را در سطح يك كار حسابرسي‌خلا‌صه كنيم، حسابرس در هر كار حساب رسي بايد توجه داشته باشد كه سياست كنترل كيفيت موسسه و روشهاي مناسب برقرار و درحال اجراست. نقش حسابرس به عنوان مسئول حساب رسي، در هدايت كاركنان در اين جهت بسيار مهم است. اطمينان از اجراي درست روشهاي حساب رسي، طرح كلي حساب رسي، وبرنامه‌هاي حساب رسي اهميت اساسي دارد.